Eucalyptus

De etherische olie die van eucalyptus gemaakt wordt kennen de meeste mensen van de geur van schoonmaakmiddelen of bijvoorbeeld van dampo. Om aan eucalyptusbladeren te komen heb ik vorig jaar contact gezocht met eucalyptuskwekerij Koala in De Pol gemeente Steenwijk.

In het voorjaar las ik op de site van de kwekerij (http://www.eucalyptuskwekerijkoala.nl/ ) dat er een Eucalyptusfeest georganiseerd  zou worden. Ik heb Mary Rouw van de kwekerij aangeboden om tijdens deze twee dagen een demonstratie te geven van de stoomdestillatie van eucalyptus-

bladeren.

Omdat er niet voldoende Eucalyptusbladeren beschikbaar zouden zijn van de kwekerij had Mary al contact gezocht met een Spaanse bosbouwdeskundige gespecialiseerd in Eucalyptus. Deze bosbouwingenieur, Gustavo Iglesias, werkt voor GIT forestry-consulting SL een organistie die actief is in Noord-West Spanje en Portugal. Meer info over deze organisatie kan je vinden op: http://www.git-forestry.com/

Gustavo heeft ervoor gezorgd dat er op tijd voldoende vers geplukt Eucalyptusblad aanwezig was om tijdens het Eucalyptusfeest te destilleren.

De bladeren waren afkomstig van twee soorten: Eucalyptus globulus en Eucalyptus nitens.

Omdat het eucalyptusblad eigenlijk vers geplukt gedestilleerd moet worden zijn de in totaal 10 kg bladeren per luchtpost verstuurd. Na aankomst in Nederland zijn de luchtdicht verpakte en afgewogen bladeren in de koelkast opgeslagen om het verlies aan etherische olie zo veel mogelijk te beperken.

10 en 11 juli Lavendel liefhebbersdagen

Dat was de titel van een weekend met veel bloeiende lavendel en kraampjes die Kwekerij Bastin had georganiseerd. De kwekerij ligt in Aalbeek een klein dorpje  in de buurt van Valkenburg (Zuid-Limburg).

Er stonden vele gekweekte soorten lavendel met name van de Lavandula angustifolia. Ook de insecten hadden de bloeiende lavendel gevonden want het gonste van de vlinders en hommels.

Naast de bloemenpracht die deze kweekerij vooral rond deze tijd te zien geeft had ik nog een reden om hier een keer te kijken. Een van de standhouders waren namelijk mensen van het kruidencentrum 'De Sprenk". Dit kruidencentrum is één van de vier in Nederland die een herboristenopleiding verzorgen. Als je daar meer informatie over wilt hebben klik dan op http://www.desprenk.nl/ .

In het programma van deze lavendeldagen was aangekondigd dat De Sprenk een demonstratie zou geven in het destilleren van lavendel. Het leek me bijzonder leerzaam om eens te kijken op welke manier dat gedaan zou worden. Helaas ging dat vanwege het hete weer niet door.

Gelukkig nam Max van het kruidencentrum alle tijd om uit te leggen hoe deze stoomdestillatie werkt.

Het principe van stoomdestillatie is natuurlijk hetzelfde. Bij deze opstelling wordt de stoom gegenereerd door

een fluitketel verwarmd door een kookplaat. De stoom komt via een leiding in een koperen vat gevuld met lavendel. De stoom neemt de olie uit de plantendelen mee en wordt afgekoeld met een rechte (Liebig) koeler. Max had zelf een florentijnse vaas gemaakt om de hydrolaat en olie van elkaar te scheiden.

In het blauwe flesje komt de olie terecht en via het koperen pijpje rechts loopt het hydrolaat uit de florentijnse vaas. Belangrijk voordeel van deze manier van destilleren is dat je niet met open vuur hoeft te werken. Verder heeft Catharina nog gebruik gemaakt van de gelegenheid om van verschillende etherische oliën op alcoholbasis een anti-insectenmiddel te maken. Ze koos voor: geranium- cederhout en mandarijnolie.

Lavendel plukken in de polder

Om over voldoende plantenmateriaal te beschikken ben ik één jaar geleden al begonnen met het leggen van contacten. Via een krantenartikel vernam ik dat in de Noord-Oost polder een lavendelbezoekerscentrum en kwekerij gevestigd is.

Deze boerderij heeft zich toegelegd op het kweken van diverse soorten lavendel. Wil je hier meer over weten kijk dan op de link http://www.viva-lavandula.nl/ . Dit leek mij een geschikt adres om aan grotere hoeveelheden lavendel te komen. Na overleg met Elsbeth van Andel van Viva-lavandula ben ik een prijs overeengekomen. Zelf plukken en op komen halen voor € 3,- per kg bloem plus steel.

De afgelopen twee weken waren wat temperatuur en zon betreft erg gunstig geweest voor de lavendel. Daarom besloot ik ondanks het warme weer, op vrijdag 9 juli  toch tot plukken over te gaan. Gonnie een kennis uit Rijen was bereid dit hele stuk met haar auto heen en weer te rijden.

Ik kon kiezen uit een aantal soorten waaronder Lavandula angustifolia, maar heb toch gekozen voor een hybride lavandelsoort: Lavandula intermedia var grosso ook wel Lavandin genoemd.

Deze soort staat bekend om de hogere opbrengst aan etherische olie. De samenstelling van de olie is ook verschillend met die van Lavandula angustifolia. Het linalol (een alcohol) gehalte komt ongeveer overéén, maar Lavandin bevat kamfer in een concentratie van  5-11%. Dit maakt de olie minder geschikt voor inwendig gebruik. Door de opbrengst is de olie dan ook uitermate geschikt voor cosmetica.

Lavandula angustifolia

Lavandula intermedia var. Grosso

Om een redelijke hoeveelheid te kunnen destilleren had ik afgesproken om 10 kg te plukken. Dat is ongeveer de inhoud van 5 klapkratten. Het knippen was door de temperatuur een nogal zweterige klus. Maar na anderhalf uur zwoegen was het zover.

Tijdens het plukken waren mensen van Viva-lavandula ook bezig met plukken. Zo te zien half mechanisch met behulp van een trekker.

De teelt van Viva-lavandula is niet biologisch maar ze zijn wel bezig om de hoeveelheid onkruidbestrijdingsmiddel af te bouwen.

Thuisgekomen heb ik de inhoud van de 5 klapkratten  verdeeld over 24 gaasbakken zodat de geknipte lavendel goed kan drogen om gedestilleerd te worden.

Ik ben benieuwd naar de opbrengst!

Lavendel destilleren deel 2

Een week geleden had ik 2 kg vers geplukte lavendel (Lavandula angustifolia) gedestilleerd. Dat was de helft van wat ik geplukt had. De rest heb ik op zolder gedroogd in zogenaamde gaasbakken.

Deze gedroogde lavendel paste met gemak in een klapkrat. Van de ongeveer 2 kg versgeplukte lavendel was zo'n 600 gram gedroogde plantenmateriaal overgebleven.

Deze hoeveelheid kon ik met gemak in de alambiek krijgen om in één keer te destilleren.

Tijden de destillatie heb ik halverwege de scheitrechter

vervangen door een florentijnse vaas.

De florentijnse vaas is zo geconstrueerd dat het hydrolaat continue via een uitleidbuis wordt afgevoerd.

In de vaas zelf verzameld zich tijdens het destilleren de olie.

Deze florentijnse vaas heb ik naar een voorbeeld van Michel Vanhove, van http://www.nature-helps.com/ ,

door een laboratoriumglashandel kunnen laten namaken.

Waar je natuurlijk wel op moet letten is het regelmatig vervangen van een volgelopen fles met hydrolaat.

Na 3 uur destilleren en 8 met hydrolaat gevulde flessen ben ik gestopt met destilleren. De olie had ik tijdens het destilleren via een kleinere scheitrechter zo nu en dan afgetapt.

In totaal was de opbrengst zo'n 10 mL, net zo veel als van 2 kg verse lavendel in twee keer destilleren.

Om de olie helemaal watervrij te maken heb ik de olie gefiltreerd. Je verliest daarbij wel wat olie, maar het bevorderd de houdbaarheid. In ieder geval had ik genoeg om een flesje voor de helft te vullen.

Lavendel destilleren

Erika, een kennis van Catharina, had ons aangeboden om haar bloeiende lavendel te plukken. Een lavendelsoort, Lavandula angustifolia die je heel veel tegenkomt als sierplant in tuinen. Om welke subsoort het ging heb ik niet uitgezocht.

De lavendel die in volle bloei stond hebben we op zaterdag 26 juni voor 11 uur geplukt.

Onder luid protest van de vele aanwezige hommels!
De ongeveer 6 vierkante meter aan lavendelplanten leverde na het plukken van de bloemen plus steel 2 volle klapkratten op.

Na het plukken is één krat te drogen gelegd op zolder en de lavendel uit de andere krat is gebruikt om delfde dag en de zondag erna te destilleren. Voor het drogen worden stapelbare gaasbakken gebruikt waarin de lavendel ruim uitgespreid kan worden om goed te kunnen drogen.

Voor het destilleren de nodige voorbereidingen getroffen. Het water in de destillatieketel, 14 liter totaal voor de helft eerst gekookt om het water wat zachter te maken. Er is in totaal 1 kg verse lavendelbloem en steel in de alambiek gegaan.

Bij het afdichten van de alambiek weer gebruik gemaakt van een pasta van roggemeel. Onder de opening van de koelemmer een scheitrechter van 500 mL geplaatst bevestigd aan een statief met universeelklem.

Door het voorverwarmde water duurde het 20 minuten voordat de temperatuur in de top van de alambiek tot  98 graden Celcius was gestegen. Op dat moment komt er stoom langs die via de koperen buizen in de koelemmer terecht komt. Al vrij snel kwam er met het destillaat ook olie mee.

De olie was goed zichtbaar door z'n lichtgele kleur. Tijdens het destilleren was het zaak om de scheitrechter op tijd af te tappen en op die manier het hydrolaat van de olie te scheiden.

Tijdens het destilleren kreeg ik de koeling, aangesloten op een buitenkraan, niet constant. Het was dus zaak om de koelemmer met de hand te controleren en de kraantoevoer af en toe bij te stellen. Het koelen mag namelijk niet te koud en niet te heet gebeuren. De temperatuur van het destillaat moet zo rond de 40 graden Celcius liggen.

Verder bleek het nodig om de waterafvoerslang (tuinslang) boven de emmer te hangen en deze waterafvoer met verval en niet in allerlei bochten te laten lopen.

Na 3 uur destilleren ben ik gestopt. Op dat moment had ik 5,5 liter hydrolaat en ongeveer 5 mL olie geproduceerd. Dat leek me weinig omdat ik uitging van een opbrengst van zo'n 4%.

Tijdens het verwijderderen van het plantenmateriaal bleek dat ik de lavendel niet goed had aangedrukt. Ik had ze in de afgeknipte lengte gelaten en zo in de alambiek gepropt. Tijdens het destilleren zijn deze stengels door hun veerkracht toch omhoog geschoten. Dat was niet goed voor het destillatieproces, omdat je zo gaten in het plantenmateriaal krijgt waar de stoom doorheen kan ontsnappen. Om de stoom door al het plantenmateriaal heen te krijgen moeten de planten stevig aangedrukt zijn om dit soort stoomtunnels te voorkomen.

ZONDAG 27 JUNI

Op zondag heb ik de alambiek gevuld met water en 1 kg in kleinere stukken geknipte lavendel. De lavendel stevig aangedrukt. Er was nog voldoende ruimte over in de kolom.

Vlak nadat de alambiek stoom begon te genereren ontstond een lekje in de afdichting. Hievoor moest de destillatie even stopgezet worden en het lek gedicht met vers gemaakte roggepasta.Tijdens het destilleren het hydrolaat verzameld en ook de olie afgetapt en in een andere kleinere scheitrechter opgevangen.  Na twee en een half uur het destilleren gestopt en de alambiek en inhoud een uur gegeven om af te koelen.

Ondertussen het hydrolaat van zaterdag en zondag met elkaar vergeleken. Wat opviel was dat de flessen met het hydrolaat van een dag oud aangenamer en meer lavendelgeur achtiger roken.

Bij de twee destillaties van 2 kg lavendel had ik 15 lege wijnflessen gevuld met hydrolaat. Twee daarvan bewaard en de dertien overige heb ik gebruikt om de daarin aanwezige etherische olie via een herdestillatie te scheiden Bij deze herdestillatie schuif je de kolom die je gebruikt voor het plantenmateriaal opzij.

Op die manier heb je een traditionele alambique bekend van het destilleren van ouzo in Griekenland.

Met deze methode heb ik nog zo'n 2 mL olie uit het hydrolaat kunnen destilleren.

De totale opbrengst aan lavendelolie na het destilleren van 2 kg verse bloemen en bloemstelen bedroeg ongeveer 10 mL. Dat is aan de lage kant. Als ik dat vergelijk met de gegevens die ik vond op de website van de Essential oil company klopt dat wel:

Lavender:    Lavendula angustifolia   Flowers and Tops   0.5 - 1.0%

0,5% van 1 kg is 5 gram dus van 2 kg zou je op zijn minst 10 gram olie moeten produceren.

Met (ongeveer) 10 mL zit ik dus aan de lage kant. Maar dit kan door allerlei factoren gekomen zijn waaronder zon. Nu maar hopen dat de lavendel die ik volgende week wil plukken door de komende warme en zonnige dagen meer olie zal bevatten. 

Bezoek aan Babis en Janina deel twee

Maandag 3 mei hebben we samen met Janina de destilleerderij bezocht. Deze destilleerderij staat niet in Kallikratis maar in Moni vlak bij Chania. Op deze plek met uitzicht op de noordkust van Kreta hebben Babis en Janina een lange tijd gewoond.

Onder een groot afdak met voldoende ruimte voor het drogen van de planten staan 2 destilleer ketels op een gemetselde verhoging. Dit is nodig om de ketels van zo'n 600 Liter te kunnen verwarmen. In het begin stookte ze met hout, maar al gauw gingen ze over op gas. Met hout stoken is het nogal bewerkelijk om de ketels op de goede temperatuur te houden.

De hele destillatie-unit is voor een groot deel gemaakt van RVS(INOX) tanks uit de melkindustrie. De afmetingen zijn afgestemd op het zo efficient mogelijk stoomdestilleren van de kruiden. Het principe is dan ook afgeleid van de alambiek.

Zoals je in het bovenstaande schema kunt zien wordt er een rooster (grid) in de destillatieketel geplaatst. Op dit rooster worden de gedroogde planten gelegd en stevig aangedrukt. Op deze manier is er ruimte voor 30 Kg gedroogde planten. Door te werken met twee destillatie-units kan er 60 kg tegelijk worden gedestilleerd.

Op de destilleerketel komt de hoed of gooseneck

De twee pijpen van de gooseneck worden met een T-stuk aan elkaar geschroefd

Dit T-stuk is verbonden met de spiraal in het koelvat.

Na de koelspiraal wordt het destillaat opgevangen in een zeeftrechter die op een florentijnse vaas staat.

Deze florentijnse vaas of essencier zorgt er voor dat de olie en de waterlaag  tijdens het destilleren continue van elkaar gescheiden worden. De waterlaag het hydrolaat wordt zo apart verzameld  en de etherische olie ook.

De waterlaag het hydrolaat wordt niet weggegooid maar kan gebruikt worden voor bijvoorbeeld het maken van zeep of shampoo. De olie wordt opgevangen in een scheitrechter voor een tweede scheiding

 Janina vertelde mij dat het na de laatste scheiding verstandig is om de etherische olie met een koffiefilter te filtreren. Op deze manier haal je de laatste restjes water uit de olie. Verder is het belangrijk om tijdens het destilleren het stoom/olie-mengsel niet te sterk te laten condenseren. De watertoevoer in de koeler moet je zodanig regelen dat er een gradatie in koeltemperatuur ontstaat. Het stoom/olie-mengsel koelt dan af van heet-warm-lauw-koud.

Het destilleren zelf en dan met name hoe lang je moet destilleren is afhankelijk van de plant. Hiermee hebben Babis en Janina veel ervaring opgedaan. Janina is daar zelfs op gepromoveerd. Belangrijk hierbij is om in de gaten te houden dat een etherische olie uit wel 200 soorten stoffen kan bestaan. Als je te snel stopt met destilleren is de olie niet volledig, je mist dan met name de zwaardere stoffen. Eigenlijk is de olie dan nog niet compleet. Grotere destilleerderijen nemen daar wel genoegen mee, vanwege het kostenaspect. Babis en Janina zijn hier heel duidelijk in en willen olie maken die de beste kwaliteit en geneeskrachtige werking heeft.

Na al deze uitleg was het even tijd om de voorraad etherische olie te sorteren.

Babis en Janina hebben in hun assortiment etherische olie van 12 in het wild voorkomende planten van Kreta.

Heb je interesse dan kan je natuurlijk altijd hun website: http://www.wildherbsofcrete.com/ bezoeken.